Met een innovatieve DNA-tool opsporen welk bedrijf verantwoordelijk is voor een lozing of lekkage. Het hoogheemraadschap Delfland, het waterschap met de meeste glastuinbouw onder haar vleugels, paste deze tool toe in de praktijk. Volgens Delfland leidt de zogenoemde eDNA-methode nu al tot meer opsporingen van lozingen en lekkages.
Met deze eDNA-methode was het hoogheemraadschap een van de vier winnaars van de Waterinnovatieprijs van 2023/2024. Deze prijs is op 1 februari uitgereikt.
Hoe het werkt
Landelijke wetgeving stelt dat er uit kassen geen ongezuiverd water op het oppervlaktewater mag worden geloosd. Lozingen worden normaal gesproken opgespoord met hulp van EC-meters, nitraatmeters of warmtebeeldcamera’s. Daar voegt het hoogheemraadschap nu dus eDNA aan toe. Het hoogheemraadschap verzamelde DNA-stukjes van de meest voorkomende teelten uit de kas. Deze DNA-stukjes kunnen naast hun slootmetingen worden gelegd. Wanneer er een match is, weet Delfland welk teelttype in het oppervlaktewater terecht is gekomen.
Waar de andere opsporingsmethoden niet altijd uitsluitsel kunnen geven over de bron of zelfs de samenstelling van de lozing, is er met eDNA aan de hand van DNA-stukjes precies te zien met welk teelttype het water in aanraking is gekomen. Hiermee wordt het zoekgebied van de waterschappers kleiner: bedrijven met andere teelttypen worden uitgesloten van de lijst met mogelijke lozers. Ook is het een snellere en goedkopere methode, blijkt uit het aanmeldformulier waarmee het Hoogheemraadschap Delfland eDNA indiende voor nominatie voor de Waterinnovatieprijs.
Markers voor meest voorkomende glastuinbouwsoorten
Het waterschap ontwikkelde een set met eDNA markers met teelttypen die het meest voorkomen in de glastuinbouw. Dit lukte voor tomaat, paprika, komkommer, roos, chrysant en amaryllis. Voor gerbera en orchidee werken de markers nog niet, omdat deze nog niet precies afgesteld konden worden op de soort. Hier kwamen de onderzoekers achter toen zij DNA-stukjes van een orchidee vonden op een plek waar wilde orchideeën in de buurt van het water groeiden.
Ook toepasbaar op open teelten
Volgens Martijn Esser, woordvoerder van hoogheemraadschap Delfland, is eDNA ook toepasbaar op open teelt als tulpen, narcissen en lelies. Toch wordt de toepassing hier nog niet meteen voor gebruikt. Esser: „Deze teelten komen in ons waterschapsgebied vrijwel niet voor. Bovendien is de kans op een vals positieve uitslag groter, omdat DNA-sporen door wind verspreid kunnen worden en zo makkelijker in het oppervlaktewater terechtkomen.” Ook door afspoeling na regen zullen er meer DNA-sporen in nabijgelegen sloten worden gevonden. Daarom zijn lozingseisen voor de vollegrondsteelt minder streng in vergelijking met de eisen voor de glastuinbouwteelt.
Hoogheemraadschap van Rijnland: ‘Ontwikkeling om in de gaten te houden’
Een waterschap dat meer met open teelten en met name de bloembollenteelt te maken heeft is het hoogheemraadschap van Rijnland. Marlies Goldenberg, de woordvoerder van hoogheemraadschap van Rijnland, geeft aan dat eDNA een interessante ontwikkeling is die zij zeker in de gaten gaan houden. Voor nu wordt de tool nog niet direct ingezet in hun regio.
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: ‘eDNA bruikbaar bij lekkages opslagvoorzieningen’
Ook hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) volgt de aanpak van Delfland met interesse. HHNK is al betrokken bij Stowa-onderzoek naar de inzet van eDNA bij monitoring van waterkwaliteit. Volgens Jorrit Voet, woordvoerder van HHNK, lijkt de aanpak tot nu toe vooral geschikt voor concentratiegebieden met glastuinbouw. „In ons beheergebied liggen de kassen vaak verspreid tussen andere teelten, maar er is een aantal concentratiegebieden dat wel in aanmerking komt.” Er lozen op dit moment slechts 10 van de 350 glastuinbouwbedrijven in het HHNK-gebied op oppervlaktewater. De andere bedrijven lozen via de riolering en vallen daarmee onder de verantwoordelijkheid van de omgevingsdiensten. Voor het opsporen van lekkages zou de eDNA-tool daarentegen wel goed gebruikt kunnen worden in het beheergebied van HHNK. De woordvoerder van HHNK legt uit: „Bij recente controles is naar voren gekomen dat opslagvoorzieningen op het erf in sommige gevallen niet voldoen aan de eisen en een bron zijn van emissies naar oppervlaktewater. Hier is verbetering gewenst.”
