„Een verdichte ondergrond kost gemiddeld 100 tot 200 euro per hectare per jaar aan opbrengstderving bij akkerbouwgewassen. Bij bloembollen ligt dit nog een stuk hoger omdat die een veel hoger saldo hebben ”, zegt Guido Bakema, senior onderzoeker bij Wageningen Environmental Research (WENR). Dit meldt Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW).
Wat de precieze kosten van verdichting bij bloembollen zijn, kan Bakema niet zeggen; daar heeft hij geen recente cijfers van. Een oud onderzoek daarna liet opbrengstendervingen tot wel 40 procent zien. Zijn verwachting is dat de schade nu minder is door goede beregening en drainage en door goede bemesting.
Bakema zat samen met diverse andere partijen in een ‘Kennis op Maat’ (KOM) project. In dat project hebben ze de kennis over de gevolgen en het voorkomen van bodemverdichting gebundeld en vertaald naar praktische informatie voor boeren, adviseurs, loonwerkers en docenten.
Gevolgen
Een verdichte ondergrond leidt tot opbrengstderving, nat- en droogteschade, planten die niet diep genoeg wortelen en een grotere gevoeligheid voor schimmelziekten. Door dat laatste zijn extra gewasbeschermingsmiddelen nodig. Doordat de gewassen hoger boven de grond groeien, zijn ze slechter te rooien. Een verdichte bodem geeft ook een lagere productie, kan minder water vasthouden en zorgt sneller voor afspoeling van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater, zo vult Dirk Johan Feenstra aan. Hij is senior projectleider bodem en water bij LTO Noord en ook bodemadviseur bij het DAW.
Effecten worden nog verbloemd
Feenstra en Bakema geven aan dat de problemen die voortkomen uit bodemverdichting nog niet zo gevoeld worden. Dat komt volgens Bakema omdat gewassen behoorlijk zijn veredeld en zo zorgen voor goede opbrengsten, in combinatie met goede bemesting en beregening. „Daardoor worden de effecten van bodemverdichting verbloemd – mensen zeggen ‘ik merk het niet zo’.” Men gaat het pas merken als er op het scherpst van de snede wordt geteeld. Feenstra: „Denk aan de derogatie die eraf gaat, een afnemend middelenpakket en dat beregenen niet altijd meer vanzelfsprekend is.” Hij waarschuwt echter dat het niet meer te repareren is straks. „Als je scherper moet bemesten of niet kunt beregenen, dan wil je profiteren van de capillaire werking in bodem. Met een droog voorjaar, heb je met bodemverdichting een probleem. Er is zat water, het gaat om verdeling.”
‘Tegen grenzen aan’
Onderzoeker Bakema geeft aan dat bodemverdichting in alle grondsoorten in Nederland voorkomt. „De belangrijkste oorzaak van bodemverdichting is het rijden met zware landbouwmachines. Vooral het rijden over een natte bodem en het ploegen met één wiel in de bouwvoor veroorzaken extra verdichting van de grond en structuurverlies van de bodem”, vertelt Bakema. Machines met rupsbanden of combinaties met lagere bandenspanning helpen tot zekere hoogte bodemverdichting voorkomen. „Mechanisatie heeft oplossingen geboden, maar we lopen nu tegen de grenzen aan”, stelt Feenstra. „Je ziet de schade niet altijd.”
Volgens Bakema stapten velen over op bredere banden voor meer draagkracht van de bodem waardoor de machines niet tot aan de assen in de grond zakken. „Het nadeel van meer draagkracht is dat men de mogelijkheid heeft om nog zwaardere machines te gebruiken. Juist dat extra gewicht is de belangrijkste oorzaak van de verdichting van de diepere bodemlagen. Ondergronds, in diepere bodemlagen, is er dan wel sprake van bodemverdichting”, zegt Bakema. ‘Sociaal-economische factoren spelen ook mee in het ontstaan van bodemverdichting, bijvoorbeeld loonwerkers die kiezen voor grotere en snellere machines omdat het dan minder arbeid kost.
Lange termijn aanpak
Om bodemverdichting aan te pakken, kunnen agrariërs gratis maatwerkadvies krijgen via een bodemadviseur van het DAW. Feenstra zegt wel: „Het aanpakken van bodemverdichting vraagt om een lange termijn aanpak. Er is geen quick fix. Je moet nadenken over welke diep wortelende (vang)gewassen je in wilt zetten en je mechanisatie aanpassen. Diep spitten kan wel, maar ga je machinepark ook aanpassen? Als je niks verandert aan je bedrijfsvoering, dan krijg je hetzelfde als je altijd krijgt.” Bakema heeft het ook over betere afspraken tussen loonwerkers en boeren, inclusief wederzijds begrip over planning. Welke machine schaft de loonwerker aan en wat is behoefte van de agrariër?
Het KOM-project over bodemverdichting krijgt de komende twee jaar een vervolg. Het accent ligt op meer verdieping per maatregel om bodemverdichting te voorkomen. Ook wordt er aandacht besteed aan het opheffen van verdichting. Naast de huidige samenwerkingspartners Cosun Beet Company, IRS, Aeres, LTO Noord, Fedecom, Cumela, CIV Groen, WUR sluiten BO Akkerbouw, de Stichting TOG (vollegrondsgroentetelers), de OC Groep en een aantal agrariërs die werken met vaste rijpaden zich ook aan bij het project.
In het kader van het KOM-project zijn diverse animaties, een webinar en meer informatie gebundeld in het dossier ‘bodemverdichting’ op GroenKennisnet.
