Op woensdag 22 november mogen we weer naar de stembus om een nieuw kabinet te kiezen. In het huidige complexe politieke landschap met een demissionair kabinet, veel partijen en uiteenlopende dilemma’s kan het lastig kiezen zijn. In dit bericht vind je daarom de visie van verschillende agrarische bestuurders, ook benoemen ze de belangrijkste thema’s voor hun achterban.
Hulp bij het maken van je keuze
De Programmatracker van LTO: https://www.lto.nl/tk2023/ geeft in één keer een overzicht van de voor de agrarische sector belangrijkste passages in de verkiezingsprogramma’s. Ook geeft deze tool een overzicht van de volledige verkiezingsprogramma’s per partij.
De Stemwijzer: https://stemwijzer.nl/ bevat een stemmentracker waarmee je kunt stemmen op wetsvoorstellen en moties die in de Tweede Kamer aan de orde zijn geweest, zodat je kunt zien welke partijen daarbij het beste aansluiten. Ook kun je je politieke voorkeur testen aan de hand van dertig stellingen.
Marco Maasse, algemeen directeur VBW
Het VBW geeft geen stemadvies, wel geeft deze brancheorganisatie advies rondom de eventuele btw-verhoging. ‘Meerdere bloemisten vragen ons hoe politieke partijen denken over de btw op sierteelt. In de diverse verkiezingsprogramma’s is deze btw geen issue. VBW wil uiteraard geen stemadvies geven, maar we kunnen wel melden dat afgelopen tijd de volgende (vooral linkse) partijen het amendement om de btw te verhogen, hebben gesteund; D66, SP, GroenLinks-PvdA, Volt, Denk, PvdD, Bij1 stemden voor. Dat betekent dat een meerderheid van 88 van de 150 zetels de btw-verhoging nu niet steunt. Mocht er overigens na de verkiezingen een bredere discussie over fiscale zaken en btw gaan, dan is niet automatisch gezegd dat de partijen op dezelfde manier stemmen.’
Aad Vollebregt, voorzitter LTO vakgroep Bomen, Vaste planten en Zomerbloemen
‘Vier verkiezingsprogramma’s spreken mij vanuit de agrarische gedachte het meest aan: die van ChristenUnie, CDA, VVD en BBB. Ik vind daarin diverse passages die ook in het uiteindelijk mislukte Landbouwakkoord staan. Zo heeft de VVD overgenomen dat het belangrijk is om korte communicatielijnen te onderhouden tussen overheid en de agrarische sector. Dat vind ik een goede zaak. Verder denken BBB, VVD en CDA het meest genuanceerd over gewasbescherming en meststoffen. Zij willen de Ctgb-toelatingen als uitgangspunt nemen en gaan uit van het terugdringen van middelengebruik, maar zien wel dat de sector nu nog niet zonder kan. Zij zijn bovendien voorstander van het stimuleren van innovaties in het eigen bedrijf via bedrijfssubsidies.
GroenLinks-PvdA zijn juist voor heffingen om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te ontmoedigen. Samen met SP en D66 staan deze partijen bovendien voor 30 tot 40 procent biologische landbouw. Dat is niet erg realistisch omdat hier onvoldoende vraag naar is. Daarbij: de politiek moet zich niet met de markt bemoeien, dat is aan de ondernemers en consumenten. De politiek moet innovatie stimuleren en realistische kaders stellen.’
Doelsturing is een goed idee
Positief in de programma’s van VVD en ChristenUnie vindt Vollebregt dan ook de doelsturing. ‘Geef aan waar de sector aan moet voldoen en laat de invulling aan de bedrijven zelf over. Dat werkt beter dan precies voorschrijven hoe een ondernemer zijn werk moet doen, zoals bijvoorbeeld D66, GroenLinks-PvdA en Volt willen doen.’
Partijen als D66 en GroenLinks-PvdA willen het gebruik van grondwater zwaarder belasten. ‘Dat werkt kostprijsverhogend en zal niet tot een vermindering van het watergebruik leiden. Je gebruikt immers niet meer water op je land dan nodig is.’
In verschillende linksgeoriënteerde partijprogramma’s las Vollebregt over het voornemen om het aantal vaste banen te vergroten ten koste van flexplekken. ‘Voor de agrarische sector wordt geen uitzondering gemaakt, terwijl wij wel gedeeltelijk afhankelijk zijn van flexibele arbeid.’ BBB stelt voor het minimumloon te laten stijgen met de kosten voor levensonderhoud. D66 en GroenLinks-PvdA zijn ook voor een hoger minimumloon. ‘Dat betekent een flinke kostenstijging voor ondernemers.’
De partijprogramma’s van PVV, FvD en JA21 noemt Vollebregt ‘nauwelijks realistisch’. ‘Zij zitten een beetje op de toer van “geen gezeik, iedereen rijk”. Daar gaan we het niet mee redden.’ Zelf is Vollebregt er nog niet uit wat hij gaat kiezen. ‘Er spelen veel meer relevante onderwerpen dan de agrarische paragrafen. Het is lastig om een keuze te maken.’
Adri Bom-Lemstra, voorzitter Glastuinbouw Nederland, voorzitter Greenboard Greenports Nederland
‘Niet alle politieke partijen benoemen direct de glastuinbouw in hun programma’s, maar alle verwijzen wel naar waar de sector voor staat: gezondheid en geluk. Van links tot rechts zijn partijen erop gericht om na november te werken aan een gezonder, groener en gelukkiger Nederland. Dat is precies de bijdrage die de tuinbouw wil leveren aan onze samenleving. Diezelfde ambitie hebben dertien ketenpartijen namens Greenports Nederland, waaronder Glastuinbouw Nederland, ook in een gezamenlijk verkiezingsmanifest naar de politieke partijen gecommuniceerd.’
‘Op basis van de programma’s zie ik kansen om met álle politieke partijen samen te werken. Ik kan dan ook niet zeggen: deze partij heeft voor ons het beste verkiezingsprogramma, want alle partijen hebben goede ideeën of bieden nieuwe kansen voor de glastuinbouw. Voor ons staat voorop dat deze verkiezingen en de formatie niet leiden tot vertraging op cruciale dossiers, zoals de energietransitie.’
‘Ons doel is allereerst om partijen te laten zien welke bijdrage de tuinbouwsector levert en kan leveren aan een groene en gezonde toekomst en schone leefomgeving. Dat lijkt tot nu toe goed gelukt. Tegelijkertijd zijn er veel uitdagingen en kansen, zowel op het gebied van water en plantgezondheid als energie en arbeid. We zien dat eigenlijk het hele politieke spectrum wil werken aan een klimaatneutrale tuinbouw met nagenoeg nul emissie. Dat kan via innovaties en door de groene alternatieven voor gewasbescherming en hernieuwbare energie te versnellen. ‘Hetzelfde geldt voor arbeid. De glastuinbouw wil een sector zijn waar het goed werken is met uitstekende perspectieven en doorgroeikansen. Juist voor onze internationale werknemers willen we werken aan een veilige, gezonde en prettig werkomgeving met goede huisvesting. Dit vinden we ook terug in de verschillende verkiezingsprogramma’s.
‘Hoop dat het volgende kabinet de sierteelt omarmt’
‘Iedereen weet dat groente en fruit niet alleen lekker, maar ook gezond zijn. Ook bloemen en planten hebben een positief effect op ons welzijn. Bloemen sieren belangrijke momenten in ons leven, kleuren onze dagelijkse omgeving, verhogen onze kwaliteit van leven en stimuleren sociaal gedrag. Ondertussen vergroenen en koelen planten onze steden, verbeteren de lucht- en leefkwaliteit en verminderen stress. Het is bewezen dat een groene leefomgeving onze mentale gezondheid bevordert en ons creatiever en productiever laat voelen. Daarom hoop ik dat het volgende kabinet onze sierteelt echt omarmt als katalysator voor een groener, koeler en gelukkiger Nederland.’
‘Uiteindelijk willen we met onze manier van telen bijdragen aan de brede maatschappelijke doelen die diverse partijen in hun programma noemen zoals de energietransitie, verduurzaming, gezondheid, biodiversiteitsherstel en klimaatadaptief bouwen. Dat kan alleen met een financieel gezonde sector. Het belang van een goed verdienvermogen voor de tweede mainport van Nederland verdient daarom meer aandacht. Bom-Lemstra zou willen meegeven aan kiezers: ‘Allereerst, ga stemmen! Met jouw stem kun je echt verandering maken en dus in de Kamer meer aandacht vragen voor de tuinbouw. Ten tweede, stem voor de lange termijn. De glastuinbouw is bij uitstek gebaat bij werkbaar en stabiel langetermijnbeleid. Ik geloof dat een politiek van oneliners en snel scoren uiteindelijk niet gunstig is voor de positie van de glastuinbouw. Het brengt ons niet dichter bij ons doel: een duurzame en financieel gezonde tuinbouw.”
Jaap Bond, voorzitter Koninklijke Algemeene Vereeniging Bloembollencultuur (KAVB)
Op 7 juli 2023 viel het kabinet, dat was de eerste dag van Jaap Bond’s vakantie. ‘Vanuit mijn caravan heb ik – in overleg met collega’s van LTO en Greenport Nederland – gewerkt aan een stuk dat als input moest dienen voor alle verkiezingsprogramma’s. Dat hebben we naar alle partijen gestuurd.’ Bond ziet daar nog niet direct concrete punten van terug in de partijprogramma’s. ‘Eerst waren er meerdere partijen die vonden dat de bollensector weg moest uit Nederland, nu staat dat alleen nog expliciet in het programma van de Partij voor de Dieren.’ Bond wijst er nog maar weer eens op dat de sierteelt in Nederland goed is voor 13,1 miljard omzet per jaar. ‘Toch staat de sector onder druk. In de herijking van het topsectorenbeleid werd in de eerste versie de sierteelt niet meer genoemd. In de definitieve inmiddels weer wel, maar dat mis ik in de programma’s.’
‘Kijk naar het stemgedrag in de Kamer’
Om de politiek te doordringen van het belang van en de belangen voor de bollensector, heeft KAVB alle fractievoorzitters uitgenodigd voor een werkbezoek. ‘Tot nu toe hebben alleen CDA, VVD en BBB gereageerd. We hopen dat sowieso GroenLinks-PvdA ook nog reageren. Verder gaan we direct na de verkiezingen in gesprek met de nieuwe landbouwwoordvoerders van alle partijen. Wij bemerken soms een bepaalde vooringenomenheid ten aanzien van onze sector bij de politiek. Dat kan te maken hebben met een sterke framing vanuit de media en mogelijk een gebrek aan de juiste kennis en informatie. Daar willen we graag iets aan doen.’ Kijkend naar de partijprogramma’s ziet Bond voor de landbouw en de bollensector de meeste kansen bij CDA, BBB en VVD. ‘De laatste jaren hebben wij goed samengewerkt met VVD en CDA, en waar dat kon met BBB, dat natuurlijk nog een stuk kleiner is.’ Wat Bond betreft zijn bodem, water, milieu – in de vorm van de Kaderbrief Bodem & Water – en gewasbescherming – in de vorm van het Uitvoeringsprogramma Gewasbescherming dat de EU volgend jaar vaststelt – de komende tijd de belangrijkste onderwerpen. ‘Als jij dit ook belangrijk vindt, kijk dan hoe de partij waarop jij wilt stemmen met deze thema’s omgaat. Wat is het stemgedrag in de Kamer geweest? Verder heeft LTO een prachtige analyse van alle verkiezingsprogramma’s gemaakt, dat kan ook helpen.’
