Uit het onderzoek dat de ecologische vereniging Velt deed naar het voorkomen van gewasbeschermingsmiddelen in huisstof in 112 Belgische en Nederlandse slaapkamers blijkt dat er in België gemiddeld 21 verschillende stoffen zijn gevonden en in Nederland 19. De Gentse professor Spanoghe laat tegenover de Vlaamse VRT blijken dat hij er niet van ondersteboven is. “Het gezondheidsrisico is bijzonder laag omdat de concentraties te klein zijn om gevaarlijk te zijn.”
Bovendien, zo geeft de professor bij VRT aan, is het zo dat de middelen die het meest zijn gevonden vooral stoffen zijn uit muggensprays, houtbeschermingsproducten en producten voor de behandeling van honden en katten. Woensdag bracht Velt de resultaten van het burgeronderzoek SOS Slaapkamer naar buiten.
‘Risico’s bijzonder laag’
Volgens professor Pieter Spanoghe (UGent) is er weinig reden tot ongerustheid, zo meldt hij in het Vlaamse VRT. “We weten uit vorig onderzoek dat we als mens ongeveer 10 microgram stof per dag inademen. Dat betekent dat je de gemeten concentraties pesticiden uit dit onderzoek moet delen door 100 miljoen. Wat overblijft, zijn heel lage concentraties. De risico’s zijn dan ook bijzonder laag.”
In Nederland werden op elf plekken slaapkamers onderzocht; Texel, Eemsdelta, Westerwolde, Hellendoorn, Olst-Wijhe, Voorschoten, Winterswijk, Druten, Buren Leudal, Sluis en Raalte. Totaal betrof het twaalf slaapkamers. In de slaapkamers in Texel, Buren en Leudal werden de meeste restanten van gewasbeschermingsmiddelen gevonden, respectievelijk 31, 28 en 27. In België namen honderd burgers monsters van hun stof in hun slaapkamer. In één van de 112 slaapkamers, in het Belgische Linter, werden 52 pesticiden aangetroffen.
Waarom is landbouw kop van jut?
Wanneer gekeken wordt naar de meest voorkomende middelen en de grootste concentraties, dan vallen vooral de middelen tegen insecten op. Zo werd in 96 van de 112 slaapkamers de de stof DEET gevonden, en dat wordt vaak gebruikt in muggensprays. Spanoghe vindt dan ook dat niet alleen de land- en tuinbouw een verantwoordelijkheid heeft, maar ook burgers. Hij zegt bij VRT dat meestal de landbouwsector de kop-van-jut is. „Maar als je kijkt naar welke stoffen het vaakst teruggevonden worden in de slaapkamers, dan zijn dat vooral stoffen uit muggensprays, houtbeschermingsproducten, en producten voor de behandeling van honden en katten.”
Meeste gevonden middelen
Totaal werden er 137 verschillende middelen teruggevonden en daarvan is zeventig procent terug te leiden naar de landbouw in de buurt van de slaapkamers. De andere dertig procent komt van bijvoorbeeld muggenstekkers, conserveringsmiddel in kleding of bijvoorbeeld de vlooien- of tekenband van een huisdier.
Permethrin al lang in landbouw verboden
De insecticide Permethrin werd het vaakst gevonden; in 100 van de 112 slaapkamers. Permethrin is echter een ‘multiple source’-pesticide, dat betekent dat het uit verschillende bronnen in het huis terecht kan zijn gekomen; bij permethrin is dat uit behandelingsmiddelen (vlooienbandjes) van huisdieren, middelen die binnenshuis worden gebruikt (zoals middel tegen ongedierte zoals muggen of als bescherming van hout tegen houtworm). Permethrin werd in de EU verboden voor landbouwers sinds 2001.
In 96 slaapkamers werd het insectenwerende middel ‘deet’ gevonden en de fungicide ‘propiconazol’ zat in 92 onderzochte kamers. Propiconazol werd tot 2020 gebruikt als fungicide in de akkerbouw (granen, suikerbieten, voederbieten) en daarna verboden. Het wordt nog wel gebruikt in bouwmaterialen en als houtbeschermingsmiddel. In 38 slaapkamers werd ook de stof DDT, een insecticide dat sinds 1974 verboden is.
Ook Piperonylbutoxide werd in 85 slaapkamers gevonden. Deze stof versterkt de werking van andere werkzame insecticiden. Het wordt toegevoegd aan natuurlijke pyrethrinen en synthetische pyrethroiden. Maar ook dit is een ‘multiple source’-pesticide; de landbouw mag het onder andere gebruiken op groenten, aardappelen en granen (na-oogst). Ook voor particulieren is het beschikbaar: voor in de groentetuin, voor binnen tegen ongedierte, voor bestrijding van vlooien en teken bij katten en honden.
Propamocarb werd ook in 85 slaapkamers gevonden. Dit is een fungicide toegelaten voor landbouwers in de groente- en sierteelt. Er zijn geen producten voor huisdieren of voor binnenshuis gebruik met deze stof.
Propamocarb, flutolanil, pendimethalin en captan zijn fungiciden met een huidige toelating voor landbouwers. Deze stoffen werden tussen de 85 en 66 keer aangetroffen in de slaapkamers. Hun aanwezigheid in het stofstaal is heel waarschijnlijk het gevolg van recent gebruik door een landbouwer in de buurt van waar de woning ligt.
Mogelijke risico’s
Volgens het onderzoek zijn in alle onderzochte slaapkamers stoffen gevonden die die hormoonverstorend kunnen zijn; gemiddeld zijn dat zeven stoffen. In bijna alle slaapkamers kwamen uit de stofmonsters ook één of meerdere middelen voor die een negatieve impact kunnen hebben op onze voortplanting, net als dat er een of meerdere middelen voorkomen die giftig voor het zenuwstelsel kunnen zijn. In bijna veertig procent van de slaapkamers vond men een of verschillende stoffen die kankerverwekkend kunnen zijn.
Velt wil strengere toelatingsprocedures
Velt stapt met het onderzoek van SOS Slaapkamer naar regionale en nationale overheden en wil dat de gezondheidsrisico’s van de middelen verder wordt onderzocht. Ook wil ze inperkende maatregelen voor middelengebruik en wil ze strengere toelatingsprocedures. Bij dat laatste noemt ze: laat geen nieuwe werkzame stoffen toe die vluchtig zijn, beoordeel niet alleen werkzame stoffen apart maar ook de combinaties van meerdere middelen samen met hun hun toevoegsels en laat toxiciteitstesten uitvoeren door onafhankelijke wetenschappers en niet door de producent. Daarnaast komt ze bij de overheid met de boodschap de landbouw te steunen bij de omschakeling naar biologische landbouw.
Eerder onderzoek ging mis
In juni 2023 deed Velt eerder een poging voor het SOS Slaapkameronderzoek. Door nalatigheid van de Franse post kwamen heel wat stalen toen niet aan bij het Franse analyselaboratorium en dus mislukte het onderzoek.