De mechanisatie in de bloembollenwereld staat niet op zichzelf. Als er geen behoefte is aan een machine, is bouwen zinloos. De innovaties van de afgelopen 75 jaar laten zien dat het vooral de areaalgroei bij tulp en lelie is geweest, die de mechanisatie heeft gestimuleerd. Daarbij ging het vooral om die klussen waarbij de factor tijd een grote rol speelt.
De eerste Mechanisatietentoonstelling was geen wereldnieuws. Sterker nog, het Weekblad voor Bloembollencultuur wijdde minder dan dertig regels aan de show. Geen enkele noviteit of machine werd uitgebreid beschreven. En toch vindt in 2025 de 75e editie plaats. Klein begonnen, maar nu niet meer weg te denken in het rijtje evenementen van de sector. De jaarlijkse tentoonstelling is altijd een afspiegeling geweest van de ontwikkelingen op technisch gebied in de bloembollenwereld. Maar waar gingen die ontwikkelingen dan om? Om een antwoord op die vraag te geven, is de ontwikkeling van het areaal bloembollen een aardig uitgangspunt.
Grillig
Kijkend naar de getallen zoals die zijn weergegeven in het staafdiagram, valt op dat de ontwikkeling van de oppervlakte bloembollen geen rechte lijn vertoont. Er zijn periodes met een groeispurt, tijden van een vrijwel gelijkblijvend areaal en zelfs jaren van krimp.
Die groei manifesteert zich alleen al tussen 1949 en 1950, als er zomaar 400 ha bijkomt. Voor die tijd een flink aantal. Een flink deel van die 400 ha komt voor rekening van de tulpen, die bijna de helft voor hun rekening nemen. Ook de jaren erna groeit de oppervlakte bloembollen door, zeker tussen 1950 en 1955.
De periode 1960-1990 laat een hele geleidelijke groei zien: 6.000 ha in dertig jaar, ofwel 200 ha per jaar gemiddeld. Daarmee is ook duidelijk dat de afschaffing van het teeltrecht, dat tot midden jaren zeventig nog bestond, geen reden was om snel uit te breiden. Dat was decennialang wel het belangrijkste argument om het teeltrecht in stand te houden.
Na 1990 zijn er twee periodes die opvallen als het gaat om de areaalgroei: de jaren 1994-1998 en de periode 2015-2020. In de jaren 1994-1998 groeit het areaal bloembollen met 4.249 ha. Die groei is vrijwel geheel toe te schrijven aan de tulp en de lelie. En die groei is ook verklaarbaar. Eind jaren tachtig komt het telen van tulpen in netten in zwang. Deze innovatie was al in de jaren zestig gedaan, maar toen niet door de praktijk opgepakt, omdat er nog genoeg personeel voorhanden was om bij de tulpenteelt op kleigrond de uitgeploegde bollen met de hand te rapen. Het enthousiasme voor dit werk liep in de jaren tachtig echter snel terug. Zodanig zelfs dat de tulpenteelt dreigde te verdwijnen uit West-Friesland. Enkele oudere kwekers wisten nog van de proeven met het telen in netten uit de jaren zestig en zo werd een oude innovatie in een nieuw jasje gestoken. In een paar jaar tijd werden er elk najaar een paar duizend ha tulpen in netten geplant, met de machine.
Japan
In diezelfde periode slaagde de Nederlandse diplomatie, met daarbij een wezenlijke rol voor de Bloembollenkeuringsdienst en het Productschap voor Siergewassen, erin om de grenzen voor bloembollen richting Japan te openen. Althans, de invoermogelijkheden werden flink versoepeld. Dat speelde vooral de lelie positief in de kaart. De Japanse cultuur was al bekend met de lelie en de Japanse economie floreerde. En dus nam in korte tijd de vraag naar lelies toe. Dit, gecombineerd met een snel groeiende veredeling door Nederlandse bedrijven, maakte de groei in oppervlakte mogelijk. Ook de tulp profiteerde overigens van de groeiende vraag vanuit Japan.
Tulpenbroei
De tweede piek doet zich voor tussen 2015 en 2020. Dan neemt het totale areaal bloembollen toe met 3.429 ha. Daarvan neemt de tulp het grootste deel voor zijn rekening met 2.700 ha. De lelie laat in die tijd een totaal ander beeld zien: een krimp van 500 ha als reactie op een jarenlang te snelle groei, die de markt niet goed weg kon zetten, en het plotseling opkomen van het virus PlAMV.
De groei in het areaal tulpen kon plaatsvinden door de sterke groei in de broeierij. Investeringen in nieuwe systemen, waaronder het broeien met meer lagen in combinatie met ledverlichting, zorgde voor een grotere productiecapaciteit op dezelfde oppervlakte. Daarnaast werd met de oprichting van Tulpen Promotie Nederland in 2013 de tulp steeds populairder bij de consument. Niet verwonderlijk dat ook juist in deze vijf jaar het aantal bezoekers aan Keukenhof de miljoen passeerde en in 2019 zelfs de 1,4 miljoen aantikte.
Factor tijd
Groeien is mooi, maar vragen alle uit te voeren werkzaamheden een evenredige hoeveelheid innovatie? Nee, dat is niet het geval. Kijkend naar de relatie tussen areaalgroei en mechanisatie, valt het op dat het vooral tijdgebonden werkzaamheden zijn, die bij een grotere oppervlakte dringend vragen om nieuwe mechanisatie. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de oogst en verwerking. Daar ligt zelfs het prille begin van de hele bloembollenmechanisatie. In 1904 kwam de eerste sorteermachine op de markt. De reden: door de groeiende vraag naar bloembollen en de daardoor stijgende oppervlakte bloembollen, moesten er in dezelfde tijd zoveel bloembollen verwerkt worden, dat dit handmatig niet meer ging. Het liep spaak in de pakschuur. En dus kwam er een machine die dit werk kon overnemen en dat ook nog eens preciezer deed. En klagen over lange dagen deed die machine ook niet.
Zo deed begin jaren vijftig ook de rooimachine zijn intrede, evenals de plantmachine. Beide machines zijn nog steeds essentieel en zijn vooral in grootte toegenomen. Het basisprincipe van beide is nog steeds gelijk aan de allereerste machines. Grond zodanig verzetten dat de bol uit dan wel in de grond terecht komt.
Recent is ook de ziekzoekrobot zijn opmars begonnen in de tulpenteelt. Op bedrijven met 100 ha tulpen of meer is het met menskracht niet meer te doen om al die hectares in het voorjaar meermalen te inspecteren op ziek en zeer.
Ook in de broeierij is het vooral de factor tijd die de basis is voor innovatie. Van het tulpen oogsten vanaf een kistje naar een machine die de tulp uit de bak haalt en richting verwerkingslijn transporteert. Een ontwikkeling binnen handbereik.
Vooruit
Zo summier als de redacteur uit 1950 was met zijn verslag van de Mechanisatiebeurs zal het de komende jaren niet gebeuren. De bollensector blijft veel tijdgebonden klussen houden en handen worden steeds schaarser. Benieuwd wat er over vijf jaar centraal staat bij het 80-jarig jubileum.
Bezoek de 75ste editie van de Mechanisatietentoonstelling op 14, 15 of 16 februari in Vijfhuizen.
